DÜNDEN BUGÜNE CEYHAN KÖPRÜSÜ

Ceyhan Köprüsü ile ilgili en eski yazılı vesika 1563 Maraş Tahrir Defteri’dir. Bu defterde köprünün adı Cisr-i Ceyhun olarak geçmektedir.

Maraş, tarihin kadim şehirlerindendir. Hitit, Pers, Asur, Roma sonra ardılı durumunda olan Bizans, Maraş’ta uzun süre hüküm sürmüştür. İslam Devleti’nin bölgeye doğru genişlemesi Müslüman ve Hristiyan komutanların mücadele sahası haline getirmiştir Maraş’ı. Defalarca Müslüman Araplar ile Bizanslılar arasında el değiştiren Maraş’ta; 12. asırdan itibaren önce Selçuklular sonra Dulkadiroğulları ile Ermeniler arasında çetin mücadeleler yaşanmıştır. Osmanlı Devleti’nin bölgeye hâkim olmasıyla bir iç sancak haline dönüşen Maraş çevresi eski önemini kaybetmiştir.

Maraş Garnizon Kenttir

Hititler’in Doğu Akdeniz hakimiyeti sürecinde Mısır’a karşı garnizon kenti olarak kurduğu Maraş, Asur ticaret kolonileri döneminde önemli bir üssü, değerli bir ticaret merkezi olmuştur. Çukurova, Suriye’nin kuzeyi, İç Anadolu ve Doğu Anadolu hattındaki tüm geçiş yollarının kesiştiği kavşak noktasında bulunan Maraş, Romalılar döneminde de garnizon kent olarak görev yapmaya devam etmiştir. At yetiştiriciliğine uygun olması; pirinç, buğday ve arpa gibi temel gıda ürünlerinin bol yetişmesi, güneyden girişte yüksek dağlara tırmanmadan hemen evvel, son bir mola yeri durumunda olması önemini arttırmıştır. Bunun yanında Torosların üzerinden aşacak ordulara ve ticaret kervanlarına hem güvenli hem de başka yerlere oranla daha az emekle geçişe müsaade eden geçitlerinin olması şehrin garnizon olarak belirlenmesinde etkili olmuştur.

Romalıların güney-kuzey, doğu-batı yönünde askeri ve ticari amaçlı yaptıkları yollar Ceyhan, Aksu, Hurman, Erkenez gibi akarsular tarafından bölünmüştür. Romalıların bu nehirler üzerine yaptıkları köprüler, sonraki dönemde bölgede hakim olan diğer devletler tarafından da kullanılmıştır. Özellikle bahar aylarında çılgınca akan debisi yüksek akarsular üzerinde Bizanslılar, Selçuklular, Dulkadiroğulları ve Osmanlılar döneminde de yeni köprüler inşa edilmiştir. Bu köprülerden günümüze kadar ulaşan maalesef ki bir elin parmağını geçmeyecek kadar az sayıdadır.

Ceyhan Köprüsü

Şehrin batısından geçen Ceyhan Nehri üzerinde kurulmuş olan köprünün yapılış tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte tarihi değeri oldukça yüksek olan Ceyhan Köprüsü’nün 15. asır sonu veya 16. asır başlarında inşa edildiği tahmin edilmektedir. Bir rivayete göre köprü Dulkadiroğulları Devleti’nin son hükümdarı Alaüddevle Bozkurt Bey tarafından yaptırılmıştır. Çok zayıf bir rivayete göre ise köprü Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sırasında bölgeden geçişi sırasında, onun emri ile inşa edilmiştir. Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sırasındaki izlediği yol güzergahı düşünüldüğünde ikinci rivayetin olma olasılığı ortadan kalkmaktadır. Bununla birlikte Ceyhan Köprüsü ile ilgili en eski yazılı vesika 1563 Maraş Tahrir Defteri’dir. Bu defterde köprünün adı Cisr-i Ceyhun olarak geçmektedir. Dulkadiroğulları Devleti’nin hüküm sürdüğü coğrafya göz önünde bulundurulduğunda (Kayseri, Kırşehir, Elbistan, Adıyaman, Gaziantep) benzer mimari özelliklere sahip köprülerin olduğu görülmektedir. Bu durum Ceyhan Köprüsü’nün Dulkadiroğulları dönemine ait olduğu yönündeki görüşü kuvvetlendirmektedir.

Ceyhan Köprüsü, bulunduğu konum itibariyle oldukça ilginç bir noktadır. Maraş’tan hareketle Yenicekale, Başkonuş, Andırın ve oradan Çukurova hattında ilerleyen tarihi yolun üzerine kurulmuştur. Köprü ayaklarının büyük kaya kütleleri üzerine inşa edilmesi kuralının dışında kısmen toprak zemin üzerine inşa edilmiştir. Uzunluğu 158 metre olan köprünün 6 kemerli gözü bulunmaktadır. Tabandan 18 metre kadar yüksekte olan ana kemerli gözün etrafından 5 küçük kemerli göz daha yer almaktadır. İlkbahar ve sonbaharda yaşanan yoğun yağışların oluşturduğu sellerde köprünün yıkılmaması için yapılan sel yaranlara rağmen köprünün çeşitli tarihlerde tahrip olduğu ve yeniden tamir edildiği bilinmektedir.

Ceyhan Köprüsü, 19. asrın ikinci yarısından itibaren Maraş’a gelen Avrupalı ve Amerikalı seyyahlar ile misyonerlerin ilgi odağı olmuştur. Bu hususta çok değerli bilgilerin yer aldığı Maraş Avucumda adlı internet blog sitesinde çok önemli bilgiler ve fotoğraflar yer almaktadır. İngiliz Seyyah E. J. Davis 1879’da Maraş’a gelmiş ve Ceyhan Köprüsü’nün çizimini yapmıştır. Yine Alman Misyonuna ait 1900 yılına ait Gündoğumu adlı derginin ağustos sayısında da bir başka Ceyhan Köprüsü çizimi yer almaktadır. Maraş tarihi, kültürü, sanatı ve doğasıyla ilgili çok ciddi çalışmalara imza atan Yusuf Köleli’nin kaleme aldığı “Ceyhan Köprüsü” adlı yazısında Hugo Grothe’nin kafilesinin 1906’da köprü üzerinden geçişini gösteren çok kıymetli bir fotoğraf yer almaktadır. Bununla birlikte Maraş’ın eski fotoğrafları koleksiyonuna sahip Özcan Gülkesen Bey’in sosyal medya hesabından paylaştığı bir başka fotoğraf ise Fransızların Maraş’ı işgal ettiği tarihlere ait.

Bir zamanlar askeri ve ticari amaçlı kullanılan Maraş-Yenicekale-Andırın-Çukurova yolunun en önemli köprülerinden biri olan tarihi Ceyhan Köprüsü; yeni yolların ve köprülerin yapılmasının ardından asıl amacı için kullanılmasa da tarih ve doğaseverlerin, fotoğraf sanatçılarının, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmeye devam etmektedir.

Mehmet Işık 

Evelâhir Sayı - 12