KAHRAMANMARAŞ'IN MÜZİKAL KİMLİĞİ

Dulkadiroğlu Beyliğine ev sahipliği yapan ve günümüz coğrafyasında bölgelerin bir kesişim noktası halinde olan Kahramanmaraş’ın müzik kültüründeki çeşitlilik ve zenginliği tartışılmaz bir boyuttadır ve aynı zamanda yazılı literatürde eksik bir konu olması bağlamında araştırılması oldukça zorlayıcıdır.

Kahramanmaraş müzik kültüründeki çeşitlilik ve zenginliği anlatmak oldukça zor bir durum. Bunun nedeni, bu yörenin müzikal kültürünün literatürde eksik bir kaynak olarak karşımıza çıkmasıdır. Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden biri olan ve Bizanslı Etienne’nin aynı adla söz ettiği altı şehirden, Ceyhan üzerinde Kilikya Antiochesi unvanıyla kaydettiği 1 ; Dulkadiroğlu Beyliğine ev sahipliği yapan ve günümüz coğrafyasında bölgelerin bir kesişim noktası halinde olan bu kentin müzik kültüründeki çeşitlilik ve zenginlik tartışılmaz bir boyuttadır ve aynı zamanda yazılı literatürde eksik bir konu olması bağlamında araştırılması oldukça zorlayıcıdır. Dergimizde yer alan bu ilk makale ile aslında büyük bir çalışmanın temelini atıyoruz.

Bu yazımızda Kahramanmaraş müzik kültüründen genel olarak bahsetmemiz, devamında anlatacağımız konuların temelini teşkil edecektir.

Müzik sanatı kültürel değerlerimiz içerisinde bir öge olarak karşımıza çıkmaktadır. Kültürümüzü oluşturan etmenler doğrudan müzik sanatını da etkileyerek müziği bir sanat yapıtından çok oluştuğu kültürün bir kimlik temsili haline getirir. Tarihte yaşanan göçler, savaşlar ya da toplumu derinden etkileyen olaylar; coğrafi konum, dini inanışlar ya da bunlara benzer sebepler müzikal kimliğin oluşmasında etkili faktörlerdir. Kahramanmaraş müzikal kimliği de tarihten bu yana bu gibi etkenler ekseninde şekillenerek günümüz formuna kavuşmuştur.

Bugün Anadolu’da çeşitli formlara kavuşmuş ve isimlendirilebilen müzikal yapıtlara rastlanır. Bunlara örnek olarak barak, bozlak, zeybek, yol havası, bar havası ve benzeri çeşitlemeler gösterilebilir. Kahramanmaraş’ta ise bu durum biraz farklıdır. Coğrafi açıdan Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinin kesişim noktası olan bir Akdeniz ili olması sebebi ile farklı kültürlerden beslendiği söylenebilir. Bazı kesimler Kahramanmaraş’taki bu müzikal formu “kırık barak” yani “barağa benzeyen” olarak adlandırmaktadırlar. Oysaki Meyrik türküsünün serbest kısmındaki ses yüksekliği hem bozlak tavrını hem de Antep barağı tavrını andırmaktadır. Kahramanmaraş müzikal kimliği sadece coğrafi etkenlerle şekillenmemiştir.

Anadolu Aşıklık geleneğinin önemli temsilcilerinin bu topraklarda yetiştiğini söylemek mümkündür. Anadolu Aşıklık geleneğinin önemli bir merkezi olan Kahramanmaraş ili geçmişten bugüne kadar bünyesinde birçok halk ozanı yetiştirmiştir. 19. yüzyılda yaşadığı bilinen Hezârî, Şâzî ve Şirâzî Kahramanmaraşlıdır. Bunların dışında Aşık Derdiçok ve Aşık Mahzuni Şerif gibi isimler de Cumhuriyet döneminin önemli halk ozanlarıdır. Bir iddiaya göre ise ünlü halk şairi Karacaoğlan, Maraşlı'dır.2 Yazılı literatürde Maraşlı bir Karacaoğlan’dan bahsedilmesi bu toprakların çok büyük halk şairleri yetiştirdiğinin göstergesidir.

Geçmiş tarihte yaşanan göçler ve toplumsal olaylar Kahramanmaraş müzikal kimliğinin oluşmasında önemli etmenler olmuştur. Bugün Kahramanmaraş ili “Roman”, “Yörük”, “Tahtacı”, “Alevi”, “Abdal” gibi isimlerle adlandırılan farklı kültürel topluluklara ev sahipliği yapmaktadır.

Bu topluluklar il kültürü içerisinde önemli yerler edinip şehir kültürüne zenginlik kazandırmıştır. Mesela Kahramanmaraş’ta bulunan tüm kültürel toplulukların ortak bir noktası davul çalgısı olmuştur. Bunun sebebi Maraş işgal altındayken millî mücadele kahramanı Abdal Halil Ağa’nın sergilediği tutumdur. Kahramanmaraş’ın kurtuluş bayramı olan çete bayramında davul çalgısını merkezde görmek mümkündür.

Kahramanmaraş halkı bu ritüel içerisinde ortak bir payda etrafında toplanarak toplumsal aidiyet duygularını pekiştirmektedir. Ritüel içerisinde asıl görünenin dışında toplumsal bir ifadeyi simgeleyen davul, Kahramanmaraş ilinde özgürlüğün de bir sembolüdür.

İlerleyen sayılarda davul çalgısına dair bilgiler verecek, Kahramanmaraş’ta bu çalgının nasıl farklı şekillerde çalındığını ele alacağız. Tabii bu noktada çalgıların farklı sanatçılar elinde nasıl farklı şekillerde kullanılarak farklı ses, tarz ve ahenkler oluşturduğunu da belirtmek gerekir. Davul örneğinden yola çıkılarak Kahramanmaraş müzik kültürünün kendi içinde nasıl şekil aldığını da görmek mümkündür. Elbistan, Afşin, Nurhak ve diğer ilçelerde yaşatılmaya devam edilen geleneksel müzikler de değerlendirmeyi düşündüğümüz ve örnek olarak sunacağımız çeşit ve zenginlikler arasındadır.

Mehmet Ali Zarifoğlu

Evelâhir Sayı - 11